معادله دیفرانسیل همگن

چاپ

رای دهی: 4 / 5

فعال سازی ستارهفعال سازی ستارهفعال سازی ستارهفعال سازی ستارهغیر فعال سازی ستاره
 

به نام خدا

الـهم صل علي مـحمد و آل محـمد


براي اينکه بدانيم معادلات ديفرانسيل همگن چه معادله ايست، ابتدا بايستي توابع همگن را بشناسيم و با برخي از ويژگي هاي آن آشنا شويم. در اين درس ابتدا به معرفي تابع همگن مي پردازيم و سپس معادله همگن را تعريف کرده و به چگونگي حل آن ها مي پردازيم.

تعريف تابع همگن:

تابع را تابع همگن ِ مرتبه ي n گوييم هرگاه براي هر t، داشته باشيم

البته بايد به خاطر داشته باشيم که تابع f ، در نقاط x و tx ، تعريف شده باشد.

تابع نمونه اي از تابع همگن مرتبه 2 است زيرا براي هر tx ، t در دامنه ي f است و داريم :

تابع همگن براي توابع چند متغيره نيز تعريف مي شود. چون در اين درس، بيشتر با توابع دو متغيره سر و کار داريم ، تعريف تابع همگن دو متغيره را نيز بيان مي کنيم.

 

تعريف تابع همگن دو متغيره:

تابع را تابع همگن ِ مرتبه ي n گوييم هرگاه براي هر t داشته باشيم

به شرط اينکه نقاط در دامنه ي تابع باشند.

 

ويژگي هاي تابع همگن:

اگر توابع و ، همگن مرتبه ي n باشند، آنگاه توابع همگن مرتبه ي n و تابع همگن مرتبه ي 2n و تابع ، با شرط ، همگن مرتبه ي صفر است.

اثبات اين ويژگي ها ساده است و تنها با بکار بردن تعريف به دست مي آيد. براي نمونه نشان مي دهيم که تابع خارج قسمت، همگن مرتبه ي صفر است.

اکنون آمادگي پذيرش مفهوم معادله ديفرانسيل ِ همگن هستيم :

 

تعريف معادله ديفرانسيل همگن:

اگر توابع ، در معادله ديفرانسيل مرتبه اول ِ

توابعي همگن ِ همدرجه ، مثلا ً از درجه ي n باشند، آنگاه گوييم معادله معادله ديفرانسيل همگن مرتبه ي n است.

اين تعريف همسنگ تعريف زير است :

معادله ي

يک معادله ديفرانسيل همگن است اگر تابع ، همگن از درجه ي صفر باشد.

نکته 2.2: هر تابع ثابت، يک تابع همگن از مرتبه ي صفر است ولي عکس آن درست نيست. يعني توابع همگن مرتبه ي صفر ، لزوما ً ثابت نيستند. براي نمونه تابع

همگن مرتبه ي صفر است که ثابت نيست.

 

چگونگي حل معادله همگن:

معادلات همگن ، با يک تغيير متغير مناسب ، به معادلات جداپذير تبديل مي شوند. پس مي توانستيم اين معادلات را در دسته ي معادلات جداپذير شدني قرار دهيم؛ اما چون معادلات همگن شکل ونام ويژه اي دارند و حتي دسته اي از معادلات همگن شدني هستند، آن ها را جداگانه بررسي مي کنيم.

معادله همگن را در نظر بگيريد. به ياد داريم که تابع ، همگن از مرتبه ي صفر است. پس براي هر t داريم :

اکنون اگر به t مقدار ويژه ي را نسبت دهيم ، يعني قراردهيم ، معادله ي به صورت زير تبديل مي شود:

اکنون تغيير متغير را انتخاب مي کنيم. داريم :

و همچنين

 

اکنون در رابطه ي ، از رابطه هاي و مقدار مي گذاريم :

که معادله ي ، يک معادله جداپذير استاندارد بر حسب x و z است که در قسمت هاي قبل چگونگي حل آن را آموختيم. پس از حل به جاي z ، مقدار آن يعني را قرار مي دهيم و معادله حاصل را مرتب مي کنيم.

به مثال زير توجه کنيد.

مثال 9.2: ابتدا نشان دهيد معادله ي يک معادله همگن است و سپس جواب عمومي آن را بيابيد.

حل: در اين مثال و هر دو ، توابعي همگن مرتبه ي اول هستند، پس معادله داده شده همگن است.

با قرار دادن داريم:

و y = z x ، پس:

بنابراين:

اکنون قرار مي دهيم :

که اين جواب عمومي معادله داده شده است.